آندومتریوز چیست؟
آندومتریوز یک وضعیت پزشکی است که در آن بافت باریک رحم به نام “آندومتریوم” که به طور طبیعی در داخل رحم وجود دارد، در خارج از محل خود گسترش می‌یابد. این بافت معمولاً در دیگر مناطق داخل شکم و لگن می‌روید، مثلاً روی تخمدان‌ها، لوله‌های رحم و بافت‌های شکمی.
این وضعیت می‌تواند علائم مختلفی ایجاد کند؛ از جمله درد شدید قاعدگی، درد در رابطه جنسی، خونریزی بیش از حد در دوره قاعدگی، تشکیل کیست تخمدان یا تخمک‌گذاری نامنظم. در بعضی موارد، آندومتریوز ممکن است بی‌علائم باشد و تا زمانی که بررسی‌های پزشکی صورت گیرد، تشخیص داده نشود.
علت دقیق بروز چنین مشکلی، هنوز مشخص نیست. اما عوامل ژنتیکی، هورمون‌ها و عوامل محیطی می‌توانند در بروز آن نقش داشته باشند. درمان این وضعیت بسته به شدت علائم و تأثیر آن بر کیفیت زندگی متفاوت است و ممکن است شامل داروها، جراحی تخمدان‌ها، یا حتی جراحی کامل تخمک و رحم باشد. باید برای بررسی شدت آن و انتخاب نوع درمان، به پزشک متخصص مراجعه نمود.
بروز آندومتریوز چه علائمی دارد؟
افرادی که درگیر مشکل آندومتریوم می‌شوند ممکن است با علائم متنوع و به شدت متفاوت مواجه شوند. این علائم بسته به میزان گسترش بافت آندومتریوم خارج از رحم متفاوت خواهند بود. برخی از علائم معمول بروز این مشکل را باید چنین بیان کنیم:
- بروز درد شدید قاعدگی
- درد در رابطه جنسی (دیسپارونی)
- خونریزی نامعمول
- درد در مناطق دیگر شکم و لگن
- تشکیل توده‌ها و کیست‌های تخمدانی
- ناراحتی دستگاه گوارش
- تخمک‌گذاری نامنظم یا ناپیوسته
- ناباروری
ممکن است برخی از افراد با علائم دیگری همچون بروز حالت تهوع، نفخ، اسهال، خستگی، یبوست و … نیز مواجه شوند. البته این علائم تنها دلیل بروز مشکل آندومتریوز نیستند، اما ممکن است در اثر آن ایجاد شوند. پس با مشاهده هر یک از این علائم بهتر است به پزشک متخصص مراجعه نمود، تا بهترین روش درمان را به شما توصیه کند.
انواع آندومتریوز
آندومتریوز به عنوان یک حالت پاتولوژیک در زنان توصیف می‌شود که در آن بافت‌های آندومتریوم (بافتی که در داخل رحم) خارج از محل خود، به خصوص در ناحیه‌های خارج از رحم (مانند تخمدان‌ها، لیگامانت‌ها و سطوح دیگر شکم و لگن) قرار می‌گیرند. این وضعیت ممکن است منجر به علائم مختلفی مانند درد شدید، خونریزی و مشکلات تولید مثل اختلالات تخمک‌گذاری شود.
بسته به محل و شدت گسترش بافت‌های آندومتریوز، انواع مختلفی از این مشکل وجود دارد که به طور کلی می‌تواند شامل موارد زیر شود:
آندومتر داخل رحمی (Adenomyosis): در این حالت، بافت‌های مشابه بافت داخلی رحم که به عنوان اندومتریوم شناخته می‌شوند، به دلیل نامعلومی داخل دیواره رحم گسترش می‌یابند. این وضعیت ممکن است با درد ماهیانه شدید و خونریزی غیرمعمول همراه باشد.
آدنومیوزیس خارج از رحمی (Extrauterine Adenomyosis): در این حالت، بافت‌های آندومتریوز خارج از رحم، مانند تخمدان‌ها یا لیگامانت‌ها، رشد می‌کنند و مشکلات و علائم مشابه آندومتر داخل رحمی ایجاد می‌کنند.
تخمدان آندومتر (Ovarian Endometriosis): در این حالت، بافت‌های آندومتر در داخل یا حول تخمدان‌ها رشد می‌کنند و می‌توانند باعث تشکیل کیست‌های معمولاً دردناک به نام “تخمدان آندومتریوزی” شوند.
بیضه آندومتریوز (Testicular Endometriosis): این حالت نادرتر است و به رشد بافت‌های آندومتر در محدوده بیضه‌های مردان اشاره دارد.
آندومتریوز پوستی (Cutaneous Endometriosis): در این حالت، بافت‌های آندومتر در پوست منطقه‌های خارجی دیگری مانند شکم رشد می‌کنند.
دلایل بروز مشکل آندومتر
به طور کلی بروز مشکل آندومتر، یک حالت پیچیده است و این که دقیقاً چرا و چگونه اتفاق می‌افتد، هنوز به طور کامل مشخص نشده است. اما تعدادی از فرضیات در مورد علل احتمالی بروز این مشکل وجود دارند، که باید آنها را چنین بیان کنیم:
- تخمک‌گذاری معکوس (Retrograde Menstruation)؛ فرضیه‌ای که به عنوان شایع‌ترین علت آندومتریوز مطرح شده است، تخمک‌گذاری معکوس است. طی دوره قاعدگی، بخشی از خون و بافت رحم از طریق لوله‌های رحم به بیرون ریخته می‌شوند. اگر این مواد به دلیلی به دستگاه تناسلی برگردند به جای خروج از بدن، ممکن است بافت‌ها به سایر مناطق مانند تخمدان‌ها و لیگامانت‌ها حمل شوند و آندومتر ایجاد کنند.
- پرورش مجدد (Metaplasia)؛ این فرضیه بیان میکند که بافت‌های دیگری خارج از رحم به بافت‌های شبیه به اندومتریوم تبدیل می‌شوند. این فرآیند به نام پرورش مجدد شناخته می‌شود و ممکن است باعث بروز آندومتریوز در محل‌های خارج از رحم شود.
- عوامل ژنتیکی و ارثی؛ داشتن سابقه خانوادگی از ابتلا به این بیماری، ممکن است ریسک ابتلا به این حالت را افزایش دهد، که نشان‌دهنده نقش عوامل ژنتیکی و ارثی در بروز آندومتر است.
- سیستم ایمنی؛ وجود نقص‌هایی در سیستم ایمنی بدن می‌تواند منجر به رشد بافت‌های غیرعادی در مناطقی خارج از رحم شود.
- عوامل هورمونی؛ هورمون‌های تخمدانی مانند استروژن می‌توانند رشد بافت‌های آندومتریوز را تحت تأثیر قرار دهند و به افزایش آندومتر کمک کنند.
- عوامل محیطی؛ برخی فرضیه‌ها نشان می‌دهند که عوامل محیطی مانند تغذیه، تماس با مواد شیمیایی و تأثیرات زیست محیطی نیز ممکن است در بروز آندومتر نقش داشته باشند.
عوارض ابتلا به بیماری آندومتر
ابتلا به آندومتریوز می‌تواند به عوارض و مشکلات مختلفی در زنان منجر شود. این عوارض ممکن است از نظر شدت و نوع بسته به میزان گسترش آندومتر و محل تخمین زده شده بافت‌های آندومتر متفاوت باشند. برخی از افراد زمانی که به این بیماری مبتلا می‌شوند، با درد شدید در معده، لگن و درد قاعدگی مواجه می‌گردند. این دردها ممکن است به طور روزانه یا حین دوره قاعدگی شدت یابند.
دسته دیگری از افراد زمانی که به این بیماری مبتلا می‌شوند، ممکن است خونریزی شدید قاعدگی، خونریزی بین دوره‌ها و خونریزی بعد از رابطه جنسی داشته باشند. از طرف دیگر، آندومتر می‌تواند به عدم تخمک‌گذاری و مشکلات در تولید مثل نیز منجر شود؛ که می‌تواند به ناباروری و دشواری در بارداری منجر شود.
باید بیان کنیم وجود بافت‌های آندومتریوز در ناحیه تناسلی ممکن است منجر به درد و عدم راحتی حین رابطه جنسی شود. همچنین این بافت‌ها می‌توانند به تشکیل توده‌ها و کیست‌های دردناک در تخمدان‌ها دیده شوند. در کنار تمامی این موارد، بروز این بیماری ممکن است باعث درد شکمی، تغییر در عادات روده‌ای و مشکلات گوارشی نیز، شود.
به طور کلی بافت‌های آندومتر در نزدیکی مثانه و دستگاه ادراری ممکن است به تحریک و درد در این مناطق منجر شوند. در نهایت نیز باید بگوییم این مسئله می‌تواند به طور قابل توجهی بر کیفیت زندگی و فعالیت‌های روزمره زنان تأثیر بگذارند. پس باید حتما در سریعترین زمان ممکن به پزشک متخصص مراجعه نموده و اقدام به درمان این بیماری نمود.
چگونه می‌توان بروز آندومتریوز را تشخیص داد؟
برای این که بتوان احتمال ابتلا به آندومتر را تشخیص داد، روش‌های بسیاری وجود دارد. متداول‌ترین این روشها را می‌توانیم چنین بیان کنیم:
بررسی گذشته پزشکی بیمار و مصاحبه بالینی
پزشک ابتدا با بیمار در مورد علائم، دردها، خونریزی‌ها، تغییرات دوره‌های قاعدگی و سوالات دیگری که مرتبط با سلامت تناسلی و دوران قاعدگی هستند، مصاحبه خواهد کرد.
آزمایش فيزیکی
پزشک ممکن است با انجام آزمایش فيزیکی بر روی ناحیه شکم و لگن به ارزیابی علائم و تغییرات ایجاد شده در این مناطق بپردازد.
انجام سونوگرافی
سونوگرافی معمولاً به عنوان ابزار اولیه در تشخیص اندومتریوز استفاده می‌شود. این تست تصاویر توده‌ها و تغییرات در بافت‌های تخمدان و رحم را نمایش می‌دهد.
رزونانس مغناطیسی (MRI)
اگر سونوگرافی نتایج واضح نداشته باشد یا پزشک نیاز به تصاویر دقیق‌تر داشته باشد، MRI ممکن است انجام شود. این روش، تصویربرداری دقیق‌تری از بافت‌ها و توده‌ها ارائه می‌دهد.
لاپاراسکوپی
لاپارلسکوپی یک روش جراحی کم تهاجمی است که با استفاده از دستگاهی به نام لپاروسکوپ، پزشک می‌تواند بافت‌ها و تغییرات درونی را مستقیماً مشاهده کند و در صورت لزوم نمونه‌برداری انجام دهد.
بیوپسی
در صورتی که بافت‌ها به نمایش گذاشته شده در لاپاراسکوپی مشکوک باشند، نمونه‌برداری و بررسی آنها توسط پاتولوژیست می‌تواند تشخیص دقیق‌تر را فراهم کند.
آیا برای مشکل آندومتر، درمانی وجود دارد؟
درمان آندومتریوز بسته به شدت علائم، گسترش بافت‌های آندومتر و هدف درمان متفاوت خواهد بود. با این حال می‌توان به چند روش کلی برای درمان این مشکل اشاره کرد. اولین روش درمان، استفاده از دارو است. می‌توان برای درمان مشکل آندومتر از داروهای خاصی استفاده کرد. از جمله:
ضد دردها: داروهای ضد درد می‌توانند در کنترل دردهای ناشی از آندومتر مؤثر باشند.
ضد التهاب‌ها: داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن و ناپروکسن می‌توانند به کاهش درد و التهاب کمک کنند.
هورمون‌ها: داروهای هورمونی مانند کنترل‌کننده‌های تخمدان، تزریق‌های هورمونی، اسپیرال‌های موقتی و دائمی و تزریق‌های پروژسترونی ممکن است علائم آندومتریوز را کنترل کنند.
همچنین می‌توان از روش درمان جراحی برای برطرف کردن این مشکل استفاده کرد. این روشها شامل موارد زیر می‌شوند:
جراحی لاپاراسکوپی: اگر علائم آندومتریوز شدید باشند و به روش درمان دارویی پاسخ ندهند، لاپاراسکوپی می‌تواند به عنوان روش جراحی کم تهاجمی جهت تخریب بافت‌های آندومتر یا تخمدان‌های آسیب دیده استفاده شود.
جراحی باز: در موارد شدیدتر، جراحی باز برای تخریب بافت‌های آندومتر و حتی از بین بردن رحم (هیسترکتومی) در موارد خاص انجام می‌شود. این روش معمولاً در مواردی که تحت تاثیر سایر روشها قرار نمی‌گیرند، استفاده می‌شود.
در نهایت نیز باید به روش دیگری برای درمان این مشکل اشاره کنیم؛ آن هم درمان‌های نازایی با روش‌های مختلف همچون IVI ،IUI و تلقیح مصنوعی داخل رحمی است. هر درمانی باید با توجه به شرایط بیمار و توسط پزشک متخصص زنان تعیین شود. در صورتی که علائم این بیماری را دارید، بهتر است حتما به پزشک متخصص مراجعه نموده و اقدام به درمان آن نمایید.
جمع بندی
به طور کلی بروز مشکل آندومتریوز در هر خانمی ممکن است رخ دهد. آنچه اهمیت دارد، تشخیص به موقع این مشکل و درمان آن است. برای این که بتوان در بهترین زمان ممکن اقدام به تشخیص بروز این بیماری نمود، باید به پزشک متخصص زنان و زایمان و نازایی مراجعه نمود. پس این نکته مسئله مهمی است که باید به آن توجه نمود. در صورت یافتن پزشک باتجربه و متخصص، می‌توان به راحتی فرایند درمان را آغاز کرد و در زمان کوتاهی این مشکل را برطرف کرد.
سوالات متداول
- آیا ابتلا به آندومتر با افزایش سن در ارتباط است؟
باید بگوییم خانم‌ها در هر سنی ممکن است به این بیماری مبتلا شوند. اما اصولا خانم‌ها در سن 25 تا 40 سالگی با این مشکل مواجه می‌شوند.
- چه کسانی بیشتر در معرض خطر ابتلا به آندومتریوز هستند؟
خانم‌هایی که در سن بارداری قرار دارند، نسبت به دیگران بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند. زیرا این بیماری با هورمون‌های جنسی مرتبط است و احتمال مبتلا شدن به این بیماری را در خانم‌هایی که در سن بارداری قرار دارند افزایش می‌دهد.
- آیا احتمال ابتلا به بیماری آندومتر ژنتیکی است؟
نمی‌توانیم دلیل اصلی ابتلا به این بیماری را ژنتیک بیان کنیم. اما ژنتیک می‌تواند یکی از علل بروز این بیماری به شمار رود.
- اولین علائم ابتلا به بیماری آندومتر چیست؟
افرادی که به بیماری آندومتریوز مبتلا می‌شوند، در حالت ابتدایی با درد شدید لگن مواجه خواهند شد. این درد کم کم در شکم و کمر آنها نیز نفوذ کرده و گسترده خواهد شد.
- آیا احتمال برطرف شدن خودبه خود آندومتر وجود دارد؟
بله. در برخی موارد ممکن است این بیماری خود به خود برطرف شده و از بین رود. با این حال اما، بهتر است بیماران به پزشک متخصص مراجعه نموده و در صورت لازم از یک روش درمان مناسب استفاده کنند.
